Tekst: Daan van Pagée / illustratie ‘Deeltjesversneller’ John Prop
Maandenlang weerkaatsten tussen het Science Park, het Flevopark en tegen de lange muur van de Joodse begraafplaats aan de Valentijnkade de klappen van de sloophamers van de firma Beelen. Meters dikke muren met kluwen betonstaal getuigde van wetenschappelijke experimenten waar over was nagedacht.
Achterafje in de Watergraafsmeer
De wetenschapsbunker uit
de jaren zestig werd 20 jaar geleden nog als lineaire deeltjesversneller gebruikt en is pas recentelijk definitief gesloopt. Dit terwijl ’s werelds grootste deeltjesversneller,
de 27 kilometer lange Large Hadron Collider (LHC) van
het CERN, de Europese Raad voor Kernonderzoek, in het Zwitserse Genève gewoon wekelijks de onderzoeksresultaten naar het Science Park stuurt. Want waar de politiek en de overheid hun uiterste best doen om de grenzen van onze rechtsstaat te verdedigen en ons te beschermen tegen radicalen, zoeken wetenschappers die grens juist op, in een poging erdoorheen te breken en het allerkleinste deeltje materie op te sporen.
Zoals destijds, ergens op een achterafje in Watergraafsmeer, in een wetenschapsbunker, op zo’n plek waar je als gewone buurtbewoner niks te zoeken had. Nu, 45 jaar later, hebben de nieuwbouw, de bedrijfspanden en de woningen dit achterafgebiedje ook ontdekt. Zo kreeg het instituut AMOLF, toonaangevend in de moleculaire fysica, er een prachtige nieuwe huisvesting. Enig minpunt: het droevig stemmende uitzicht op een werkloze wetenschapsbunker uit de jaren zestig. De firma Beelen wist daar wel een oplossing voor. Of het nu gaat om de sloop van een fabriek of om het ontmantelen van een complete energiecentrale. De klappen van hun sloophamers weergalmden soms zelfs in het weekend. Het Science Park in Water- graafsmeer is springlevend, de bunker is verdwenen en de wetenschap is dichterbij dan ooit, de trein stopt er bijna voor de deur. Gewoon even met je eigen OV-chipkaart in- en uitchecken op Amsterdam Science Park.
Wetenschap
Wanneer je wilt weten wat er allemaal in een zakje tomatensoep zit, kun je dat in de supermarkt op de achterkant van de verpakking lezen. (Om u een loopje naar de Appie te besparen, die ingrediënten zijn: aardappelzetmeel, tomatenpoeder (30%), suiker, zout, tarwebloem, gistextract, plantaardige olie, paprika-extract, gedroogde glucosestroop ui en specerijen, voedingszuur: citroenzuur: kruiden (bevat selderij), antiklontermiddel: siliciumdioxide, natuurlijke aroma.)
Maar als je precies wilt weten wat er in het binnenste van het binnenste van het binnenste van onze materie zit, dan ga je naar Zwitserland. Daar steken wetenschappers vanuit de hele wereld al jarenlang hun pientere koppen bij elkaar om fundamenteel onderzoek te doen naar elementaire deeltjes. Ze stoppen moleculen in een deeltjesversneller en laten die op topsnelheid komen door ze in een cirkel van 27 kilometer warm te laten draaien. Waarna diezelfde wetenschappers een botsing creëren waarvan ze zelf niet precies weten wat die hen te vertellen heeft. Net als in de politiek, waar in de Tweede Kamer via de interruptiemicrofoon met eenzelfde soort techniek wordt gecommuniceerd: via botsingen. Zo’n confrontatie kan interessant zijn wanneer de samenleving er voordeel en profijt van ervaart.
Sporenonderzoek
Op 14 februari 2013 verscheen in de Volkskrant het bericht dat de deeltjesversneller in Zwitserland twee jaar met sabbatical was. De wereld draait door en dus worden, om bij de elementaire deeltjes van onze rechtsstaat te komen, bepaalde delen van diezelfde rechtsstaat links- dan wel rechtsom in de politieke deeltjesversneller ingebracht om bijna met de snelheid van het licht via een oerknal weer uit elkaar te gaan. Uit de sporen die zijn ontstaan door die oerknal kunnen we de eerste bouwstenen van onze samenleving opnieuw herkennen. Hoe deden die Neanderthalers dat toch communiceren met klanken zonder betekenis? Ik voel me vandaag niet zo lekker, een andere keer graag, of heb je vandaag ook zin om wat anders te doen dan normaal. Wat een doorzettingsvermogen, hoe vaak zal het niet mis zijn gegaan. Om het binnenste van het binnenste kenbaar te maken, even de juiste snaar te mogen raken: één verkeerde gezichtsuitdrukking en je kon een tik verwachten met die houten knots.
En nergens een zakje tomatensoep te vinden met alle ingrediënten in zes verschillende talen op de achterkant van de verpakking.
iPhone makkelijk om van
te houden
Nu, tienduizenden jaren later, hebben wij al die elementaire bouwsteentjes van onze rechtsstaat, onze samenleving, al die klanken en trillingen, al die verbale daden van herkenning en waardering, verzameld in de Dikke van Dale. Neem nu een woord als dieet of smartphone. Hoe slim is dat? We laden onze iPhones met apps vol betekenis, zodat het voordeel van de MediaMarkt zich razendsnel in alle richtingen kan verspreiden. We hebben dan ook écht iets te vieren! Want we weten het zeker: het kleinste deeltje zit op de bank, achter de buis in uw eigen woonkamer, en
in de iPhone onderweg op
de fietsmuziek. Het zit in de bomen van het Oosterpark, in de pillen van de Linnaeus Apotheek, in de nieuwste Marlene Dumasvoortbrengselen aan hedendaagse kunst, in de halvemaans-trappen van het Tropenmuseum, ja dat kleinste deeltje zit zelfs in de Bonuskaart van de Appie bij het afrekenen van de levensmiddelen aan de kassa, piep, piep, piep…
Onderzoeksresultaten
De onderzoeksresultaten worden rechtstreeks naar Spinoza gestuurd. Maar ook naar Rembrandt van Rijn, Immanuel Kant, Johann Sebastian Bach, John Locke, Karl Marx, Luther, Calvijn, Beethoven, Schopen- hauer, Friedrich Nietzsche, Søren Kierkegaard, Vincent van Gogh, Franz Kafka, Charles Darwin, Dostojevski, Sigmund Freud, Albert Einstein, Dietrich Bonhoeffer. Naar Majoor Bosshardt samen met Herman Brood, naar de Onbekende Soldaat en natuurlijk naar Pippi Langkous, want die maakt van niks alles.
Dus werken sommige wetenschappers van het Nikhef, het Nationaal instituut voor sub- atomaire fysica, die destijds volop hebben geëxperimenteerd op dat achterafje in die wetenschapsbunker in Watergraafmeer, nu enthousiast samen met wetenschappers van het CERN in Zwitserland.
Kindervreugd
De aantrekkingskracht van dat kleinste deeltje materie
is reusachtig. Zo heeft Martin Lewis Perl, een Amerikaans natuurkundige met experimenteel pioniers onderzoekers gedrag, er de Nobelprijs mee gewonnen. Voor de kenners: het gaat om het eerste deeltje van de derde generatie quark-leptonfamilie, ontdekt in 1976. Het bleek een nogal instabiel deeltje te zijn… #
